Zeugma, antieke stad in Turkije

De geschiedenis van Zeugma gaat terug naar de derde eeuw voor Christus. Seleucus I Nicator (‘de Overwinnaar’), een bevelhebber van Alexander de Grote, stichtte een nederzetting aan de westelijke zijde van de rivier Eufraat die hij Seleucia noemde. Aan de oostelijke zijde stichtte hij vervolgens ook de stad Apamea. Beide steden waren met elkaar verbonden met een brug. Toen de Romeinen Seleucia veroverden gaven ze de stad de naam Zeugma, wat in het oud-Grieks ‘brug’ of ‘oversteek’ betekent. Voor de Romeinen was Zeugma van groot belang vanwege de strategische ligging aan de Zijderoute. Zeugma was de laatste halte van de Grieks-Romeinse wereld voor de oversteek naar het Perzische Rijk. De stad kon uitgroeien tot een belangrijke commerciële stad, maar ook als een militair en religieus centrum. Destijds telde de stad zo’n 20.000 tot 30.000 inwoners en stonden er luxe villa’s met mozaïekvloeren. De mozaïeken toonden mythologische verhalen, veldslagen en jachtpartijen. Ze dienden als statussymbool om bezoekers te imponeren.

De stad raakt in  verval

In 253 na Christus werd de stad aangevallen door de Sassaniden uit Perzië. De stad werd verlaten en de villa’s met de mozaïekvloeren raakten onbewoond en raakten in verval. Mensen van het platteland gingen vervolgens in de verlaten stad wonen. Met eenvoudige materialen werd de stad herbouwd en in de ooit luxe villa’s werden nu dieren gestald. De ooit zo rijk gedecoreerde vloeren verdwenen onder een dikke laag zand en de ooit zo belangrijke stad raakte in de vergetelheid. Pas in de jaren ’90 ontdekten archeologen tijdens opgravingen de bijzondere mozaïeken.

Zuidoost-Anatolië behoort tot één van de armere regio’s van Turkije. Om de inkomens van de inwoners toe te laten nemen en de economische ontwikkeling te bevorderen, heeft de Turkse overheid het Project Zuidoost-Anatolië in leven geroepen. Het project omvat onder meer de bouw van 22 stuwdammen. Dit leidde tot veel bezwaar van de Koerdische bewoners, want zij moesten hun woningen verlaten omdat hun gebied onder water zou worden gezet. Door de bouw van de Birecikdam zou ook de antieke stad van Zeugma onder water worden gezet.

Al in 1993 was bekend dat Zeugma onder water zou komen te staan. Archeologen vroegen om hulp om te redden wat er te redden was van de antieke stad, maar de respons was nihil. Zeugma was destijds niet tot nauwelijks bekend, er kwamen geen toeristen en ook in reisgidsen werd geen woord geschreven over Zeugma. En dat is vreemd, want de stad wordt ook wel het tweede Pompeii genoemd. Pas toen er een artikel in de New York Times werd gepubliceerd werd er een flinke donatie gedaan om een noodopgraving te financieren voordat de mozaïeken van Zeugma permanent onder water zouden komen te liggen. De archeologen hadden slechts vijf maanden de tijd om zoveel mogelijk te redden.

Slechts een klein deel van Zeugma is niet onder water gezet. Het hoger gelegen gedeelte van de stad ligt namelijk niet onder water. Enkele antieke Romeinse huizen en mozaïeken zijn bewaard gebleven. Deze restanten van de antieke stad worden inmiddels beschermd door een overkapping en kunnen worden bezocht. Vanaf een platform kun je door dit deel van de antieke stad wandelen. Aan de hand van QR-codes kun je met je mobiele telefoon een middels augmented reality een indruk krijgen hoe Zeugma er ooit uit moet hebben gezien. De Romeinse huizen zijn gedecoreerd met mozaïeken en fresco’s en tonen unieke afbeeldingen uit de oude literatuur en mythologie.

De oude stad ligt op een uur rijden van Gaziantep. Er is een kleine parkeerplaats bij het bezoekerscentrum van de archeologische site. Bij de ingang koop je je ticket en daarna is het ongeveer 10 minuten lopen naar de restanten van Zeugma. Heel groot is deze site niet, maar het geeft een inkijkje hoe Zeugma er ooit uit moet hebben gezien. De oude stad Zeugma wordt nog niet massaal bezocht door toeristen. Dit maakt een bezoekje aan Zeugma toch de moeite waard. Daarnaast kun je ook nog eens genieten van het fraaie uitzicht op het water, waaronder de rest van Zeugma verborgen ligt. Wie weet verdwijnt het water hier ooit en worden ook de andere restanten nog eens opgegraven.

De mozaïeken die gered zijn van de overstroming, kunnen worden bewonderd in het Zeugma Mozaik Müzesi in de stad Gaziantep. Het museum werd in 2011 geopend en bestaat uit 2448m² aan mozaïeken uit de Romeinse tijd en late oudheid. Met deze uitgebreide collectie is dit het grootste museum met mozaïek kunstwerken en je vindt hier de belangrijkste mozaïeken ter wereld. Het 1,5 meter bronzen standbeeld van Ares, het Triton-mozaïek, de zeegoden van Poseidon, Oceanos en Tethys-mozaïek zijn slechts een aantal voorbeelden van de vele indrukwekkende kunstwerken. Wanneer je door het museum loopt kun je zien wat voor een waardevolle stad Zeugma vroeger moet zijn geweest.

‘Zigeunermeisje’

Het belangrijkste kunstwerk in het museum is echter het ‘Zigeunermeisje’. Dit mozaïek werd in de jaren ‘60 opgegraven en werd vervolgens verkocht aan Amerika. In 2012 keerde het zigeunermeisje terug naar Turkije en is het te zien in Gaziantep. Overigens gaat het hier helemaal niet om een zigeunermeisje. Men is er zelfs niet geheel zeker van of het daadwerkelijk om een meisje gaat. Dit mozaïek wordt ook wel de Mona Lisa genoemd van die tijd. Ooit heeft het zigeunermeisje op een vloer gelegen, tegenwoordig hangt het als een soort schilderij aan de muur.

Ben je in Gaziantep, dan moet je het museum absoluut bezoeken. Het museum is dagelijks geopend en entree kost 65 TL, circa €3,50 (prijzen mei 2022)