De verzonken stad Hasankeyf

De oude stad van Hasankeyf was volgens archeologen één van de oudste nederzettingen op aarde die continu bewoond was. Hoe oud de stad precies was, is niet geheel bekend. Historici hebben in ieder geval bewijs gevonden van eeuwenoude beschavingen. Hasankeyf heeft deel uitgemaakt van het oude Mesopotamië, Byzantium, het Arabische en Ottomaanse Rijk. Ook de Romeinen hadden hier een militaire basis. Er zijn zelfs vermoedens dat Hasankeyf al bestond voor onze beschavingen. De stad lag aan de oevers van de rivier Tigres. De mensen woonden in grotten die ze zelf hebben gemaakt in de kalkstenen kliffen. In de stad stonden tientallen historische en religieuze bouwwerken. Belangrijke moskeeën kwamen hier samen, de oudste overgebleven middeleeuwse brug, eeuwenoude scholen en beelden. Slechts 10% van de oude stad was onderzocht door archeologen.. Zo vonden archeologen nog een grafheuvel die 12.000 jaar oud is en uit de neolithische tijd zou stammen. Wie weet waren er nog meer geheimen?

Plannen voor een dam

Zuidoost-Anatolië is één van de armere regio’s van Turkije. Om de economische ontwikkeling van de regio te bevorderen werd het Project Zuidoost-Anatolië in het leven geroepen. Dit project omvat onder meer de bouw van 22 stuwdammen, zodat er elektriciteit kan worden opgewekt en water kan worden opgeslagen. De dammen moesten worden gebouwd aan de rivieren Eufraat en Tigris. Door de bouw van de dammen zouden steden onder water komen te liggen, waaronder dus ook Hasankeyf. Al in de jaren ‘50 werden de eerste ontwerpen gemaakt voor de bouw van de Ilisu-dam. In 2006 werd begonnen met de bouw van de Ilisu-dam.

Hevige protesten

Het Project Zuidoost-Anatolië is zeer controversieel. Niet alleen zouden 199 nederzettingen onder water worden gezet, ook belangrijke historische monumenten zouden verdwijnen. 80.000 mensen zullen ontheemd raken en de schade aan de natuurlijke omgeving zal groot zijn. Natuurlijk was de lokale bevolking het niet eens met de plannen van de Turkse overheid. Al snel gingen de inwoners van Hasankeyf protesteren. Archeologen luidden de noodklok voor de historische schatten en milieuactivisten voor de ecologische rol van de rivier Tigris. Ook internationaal werd er met verbazing gereageerd op de bouw van de dam. Door het bouwen van de dam zou het water niet meer naar buurlanden Irak en Syrië stromen. Het vermoeden was dan ook dat de bouw van de dam niets te maken had met elektriciteit of wateropslag, maar meer het versterken van de machtspositie. Er werd tevergeefs een aanvraag ingediend bij de UNESCO om Hasankeyf op de lijst van werelderfgoed te laten plaatsen. De Turkse autoriteiten grepen hard in. Bij protesten konden de mensen in de gevangenis belanden.

Verplaatsen van historisch monumenten

De bouw van de Ilisu-dam was in 2018 gereed. Ondertussen was de Turkse overheid al bezig om een nieuwe stad te bouwen, zo’n 3 kilometer van de oude stad. Inwoners kregen de opdracht naar Nieuw-Hasankeyf verhuizen, maar velen weigerden te verhuizen. De overheid beloofde om de belangrijke monumenten te verplaatsen naar de nieuwe stad. Hiervoor werd Nederlandse expertise ingezet. Een tombe uit de 16e eeuw, een moskee, een badhuis en een 16e eeuws gemeenschapshuis werden verplaatst. Veel andere historische monumenten verdwenen langzaam onder het water omdat ze te kwetsbaar waren om te verplaatsen.

Verzonken stad

Toen alle inwoners noodgedwongen waren verhuisd, gingen de sluizen open en werd de historische stad langzaam maar zeker opgeslokt door het water. Dagelijks kwamen duizenden inwoners aan de rand van de Tigris toekijken hoe hun oude woning uit het zicht verdween. In juni 2020 was de stad compleet verzonken. Hoewel Hasankeyf nooit werd overspoeld door toerisme, leefden de inwoners wel van het toerisme. Mensen werkten als gidsen en gaven rondleidingen door de historische stad. De toekomst van veel inwoners is door de dam heel onzeker geworden. Er zijn momenteel plannen om het toerisme weer op gang te krijgen. Zo zou je kunnen zwemmen boven de oude stad en boottours boeken naar de overkant waar nog enkele oude monumenten niet zijn opgeslokt door het water.

Tijdens mijn rondreis door Zuidoost-Anatolië in 2022 breng ik een bezoek aan de verzonken stad Hasankeyf. Ik wist wel dat Hasankeyf onder water was gezet, maar dat het nog zo recent was gebeurd wist ik niet. Bij aankomst voelt het daarom heel vreemd. Het lijkt wel alsof we in een soort bouwput zijn beland. Al snel komt er een man naar ons toe en begint hij te vertellen over de oude stad. In zijn handen een boek met oude foto’s. Bladerend door het boek wijst hij naar het water waar deze gebouwen eens stonden en vervolgens wijst naar de andere kant waar ze nu staan. Inderdaad, sommige historische monumenten zijn bewaard gebleven en staan nu hogerop. De man biedt ons aan om met onze auto naar de andere zijde van de Tigris te rijden. Dat is een flink stuk rijden. Helaas hebben we daar geen tijd voor en we bedanken de man vriendelijk. We proberen om een boottour te vinden.

Boottour naar de overzijde van de Tigris

Via een lange, nieuwe brug wandelen we naar de verplaatste historische monumenten en het Hasankeyf müzesi. Dit museum is duidelijk nog niet geopend. Het valt ons sowieso op dat er vrijwel niemand te bekennen is. Geen toerist, geen lokale bevolking, niemand. Bij de kleine haven is er al iets meer leven en staan twee grote boten klaar. We vragen aan de mensen of we een tour kunnen doen. Ja, maar we moeten even wachten op meer mensen. We mogen op de boot wachten en krijgen iets te drinken. Na een uur wachten gebeurt er nog altijd niks en ik vraag nogmaals wanneer de tour start. De schipper noemt een willekeurig bedrag op als we nu willen varen. Omgerekend kwam dat bedrag neer op zo’n 60 euro per persoon. Aangezien we al zo lang aan het wachten zijn, betaal ik dit bedrag. Direct wordt de motor gestart en varen we de Tigris. Het is een gekke gedachte dat we momenteel dus over een historische stad varen. Aan de overzijde zien we de kalkstenen rotsen. Hier zijn de grotten nog duidelijk te zien en het lijkt er zelfs op alsof er nog altijd mensen wonen.

Het historische Hasankeyf

Iets verderop zien we enkele oude bouwwerken boven het water uitsteken. Ik vraag of we nog even kunnen aanmeren aan de overzijde. Normaal gesproken zou de boot doorvaren, maar omdat we nu toch met z’n tweeën zijn, meert de schipper speciaal voor ons aan. De hoger gelegen gebouwen van Hasankeyf zijn gelukkig bewaard gebleven, maar worden momenteel nog onderzocht of gerestaureerd. Het lijkt erop alsof het in de toekomst wel mogelijk moet zijn om de gebouwen hier te bewonderen. Wij moeten het doen met een korte wandeling. Hierna varen we terug naar het nieuwe Hasankeyf. Ik raak aan de praat met de schipper en hij stuurt me een berg foto’s van de oude stad per WhatsApp. Het is mij duidelijk dat hij het oprecht mooi vindt dat we zo geïnteresseerd waren.

Wanneer we weer aanmeren verkennen we de nieuwe stad ook nog even. Er is een betonnen bazaar uit de grond gestampt met vele kleine winkeltjes. Behoudens wat lokale inwoners kan ik geen enkele toerist ontdekken. Het moet moeilijk zijn voor de lokale bevolking om deze transitie mee te maken. Ik koop nog een magneet, we drinken nog ergens iets en rijden vervolgens door naar Diyarbakir, onze volgende bestemming. Onderweg rijden we door de nieuwe woonwijken. De inwoners zijn hun oude huizen kwijtgeraakt en hebben voor veel geld hier een nieuwe woning moeten kopen in een wijk zonder historie. Ik begrijp de woede van de lokale bevolking volledig. Hoe zonde het ook is, het is te hopen dat ze snel weer toeristen mogen verwelkomen zodat ze weer inkomsten kunnen genereren.

Hasankeyf is gelegen ten oosten van de steden Mardin en Diyarbakir. De dichtstbijzijnde grote stad is Batman. Vanuit Batman, Midyat en Mardin gaan er minibussen naar Hasankeyf. Heb je een eigen huurauto ter beschikking? Dan kun je vanuit Mardin of Diyarbakir eenvoudig naar Hasankeyf rijden. De wegen erheen zijn goed. Het is vanuit beide steden ongeveer 3 uur rijden. Je kunt een bezoek aan Hasankeyf bijvoorbeeld combineren met een korte stop bij Midyat.

Zelf heb ik niet overnacht in Hasankeyf. Aangezien het mij destijds niet geheel duidelijk was of we hier iets konden doen, zijn wij vanuit Mardin naar Diyarbakir gereden, met een tussenstop in Hasankeyf. Op dit moment zijn er nog altijd weinig accommodaties te vinden in de stad zelf, alleen Hasankeyf Hasbahçe Otel is een optie. Je hebt waarschijnlijk meer keuze in Batman. Of kies ervoor, net als wij, door te reizen naar Diyarbakir of Mardin.

Zuidoost-Anatolië is voor veel mensen nog een onbekende regio in Turkije. Deze regio is totaal niet te vergelijken met de toeristische Egeïsche Kust of de Turkse Rivièra. Hier ontdek je namelijk nog echt het authentieke Turkije. Zuidoost-Anatolië is daarnaast een regio met veel geschiedenis. Het wordt zelfs gezien als de wieg der beschaving. Ontdek historische locaties zoals Zeugma, Göbekli Tepe, Harran, Pirin of Berg Nemrut. Maar sla zeker de steden niet over. Gaziantep is de perfecte stad om culinair te genieten. Şanlıurfa is een stad met een interessante geschiedenis. Mardin is een prachtige stad en eigenlijk een soort openluchtmuseum. Diyarbakır heeft een moeilijke geschiedenis, maar is een bijzondere stad. En dan zijn er nog talloze andere hoogtepunten. Bekijk mijn reis door Zuidoost-Anatolië voor meer interessante bestemmingen.