Er zijn een hele hoop gebouwen, monumenten en plekken die in de loop der tijd zijn verdwenen. Ze zijn ingestort, weggehaald, verbouwd of totaal verdwenen. Bij sommige hotspots is het ontzettend jammer dat ze zijn verdwenen. Reizen & reistips duikt regelmatig in het verhaal van deze verdwenen hotspots. In deze editie het Palast der Republik in Berlijn.
Het Stadtschloss van Berlijn
Het oudste gedeelte van het paleis werd al in 1443 gebouwd. De eerste nederzetting met de naam Berlijn werd precies op de plek van het Stadtschloss verrezen. In de loop der eeuwen hebben de vorsten van de Hohenzollern-dynastie het paleis steeds verder laten uitbreiden. Vanaf 1920 werd het Stadtschloss gebruikt als museum. Toen Adolf Hitler aan de macht kwam, werd het plein ontdaan van alle gedenktekens, planten en fonteinen. In plaats hiervan werd een groot kaal plein aangelegd, zodat Duitse soldaten hier konden marcheren. Op 3 februari 1945 werd Berlijn getroffen door hevige bombardementen, en raakte het Stadtschloss zwaar beschadigd. Vier dagen lang stond het paleis in brand en er bleef vrij weinig over. Na de Tweede Wereldoorlog was afgelopen, hikte Berlijn tegen het Stadtschloss aan. Walter Ulbricht werd in 1950 gekozen tot secretaris-generaal van de SED. Net als Hitler droomde Ulbricht als architectuurliefhebber van een grondige herbouw van een deel van Berlijn.
Om af te rekenen met het verleden van de monarchie en het Pruisische militarisme, liet Ulbricht het Stadtschloss in 1950 opblazen. Protesten uit binnen- en buitenland waren tevergeefs. De plannen om er een mausoleum voor de in Buchenwald vermoorde communistische leider Ernst Thälmann en later een groots regeringsgebouw naar stalinistisch model te laten verrijzen op deze plek liepen tot niets uit. Nadat alle brokstukken van het Stadtschloss waren opgeruimd bleef er een kale vlakte over.
De bouw van het Palast der Republik
Ulbricht moest in 1971 het veld ruimen voor Erick Honecker. Hij wijzigde de sociaal-economische koers van de SED. Honecker wilde het materiële en culturele levensniveau van de DDR verhogen. Hij presenteerde een voorstel voor bebouwing op de kale vlakte waar ooit het Stadtschloss stond. Opnieuw zou er een paleis moeten verrijzen: het Palast der Republik. Het paleis was deels geïnspireerd op de Meerpaal uit Dronten. Hier moesten de SED en haar satellietorganisaties bijeen kunnen komen, maar het was ook een congrescentrum, theater, tv-studio, disco, bowlingbaan en horecacentrum. Honecker wilde dat het nieuwe paleis snel werkelijkheid werd en het moest voldoen aan de gewenste kwaliteit. Veel materialen en installaties werden tegen harde valuta geïmporteerd uit het westen. Zo kwam het marmer uit Italië, designlampen uit Denemarken en keukeninrichting uit Zwitserland. Er gingen geluiden rond dat de totale kosten van het paleis 485 miljoen bedroegen. Later werd bekend dat dit bijna het dubbele bleek te zijn: 800 miljoen.
Bij de opening van het Palast der Republik op 23 april 1976 waren de DDR-burgers onder indruk van het nieuwe paleis. Bij de ingang was een roterende vloermat, zodat bezoekers niet zelf hun voeten hoefden te vegen. In de Mokkabar was altijd koffie te verkrijgen, terwijl de rest van de DDR droog stond. In de kiosk waren altijd kranten en tijdschriften aanwezig, ondanks dat er een enorm papiertekort was in het land. Overal stonden verse bloemen en er was een rij aan openbare telefoon die in tegenstelling tot de gebruikelijke toestand wel altijd functioneerden. Het personeel in het Palast der Republik was altijd extreem beleefd. Zij kregen strenge instructies om beleefd en dienstvaardig te zijn; het oog van de grote heersers was namelijk gericht op dit gebouw. Dit was in de rest van het land wel anders. Obers wilden niet bedienen of mensen waren onbeschoft richting hun klanten. Wat dat betreft was het Palast der Republik het gedroomde DDR. Alles was tot in de puntjes ontworpen in een stijl van de jaren ’70. Er waren zoveel lampen, dat het gebouw de bijnaam ‘Erichs Lampenladen’ kreeg. Het comfortabele meubilair, de uniformen voor het personeel en het luxe servies. DDR-burgers konden zich voor even onttrekken van het dagelijkse leven in hun land.
Maar het Palast der Republik had ook nadelen. de bouw van het paleis en het onderhoud kostten enorm veel geld en na een bezoek restte het leven van alledag. En in de jaren 80 werd het leven in de DDR alsmaar kariger. Iedereen die in de jaren 80 het land heeft bezocht, kon zien dat de DDR in zwaar weer bevond. Hobbelige wegen, krakende telefoonlijnen en een enorme stank van het stoken van bruinkool waren slechts enkele voorbeelden die lieten zien dat het niet goed ging met de DDR. Maar niemand kon toen weten dat het land binnen enkele jaren zou instorten.In de jaren ’70 werd er gewoonweg teveel geld uitgegeven en veel te weinig verdiend. Economische adviseurs en analisten van de Stasi waarschuwden voor de schuldenlast. Om toch de kosten te kunnen blijven betalen zocht Honecker hulp bij de grote socialistische broer Sovjet-Unie. Ook werd steeds vaker hulp gezocht bij West-Duitsland. Het zorgde ervoor dat de DDR steeds verder wegzakte. Honecker, West-Duitsland en de banken wilden dit niet zien. Eind jaren ’80 konden de meeste mensen zien dat de DDR bankroet was. Men was ervan overtuigd dat West-Duitsland steeds rijker werd en dat de DDR het verschil in welvaart nooit meer zou inhalen. Hun leiders hadden de werkelijkheid totaal verloren en hierdoor besloten vele mensen in 1988 de DDR te verlaten. Het was een startsein voor de eerste grote revolutie.
Middelpunt van de revolutie
In de herfst van 1989 was het Palast der Republik het middelpunt van de revolutie. Terwijl Honecker op 7 oktober de gasten uit binnen- en buitenland het 40-jarige jubileum van de DDR vierden, vochten zijn ordetroepen buiten tegen demonstranten. Nadat op 18 oktober 1989 Honecker door de SED werd afgezet kwam het eerste en het enige democratisch gekozen parlement van de DDR bijeen in het paleis. Zij hadden nog geen half jaar nodig om het land op te heffen. Dit bezegelde direct ook het lot van het Palast der Republik. Een paar dagen nadat werd besloten dat de staat werd opgeheven ging het paleis ook dicht. Bij de bouw van het paleis was er rijkelijk gebruik gemaakt van asbest. Volgens de nieuwe Duitse maatstaven moest dit verwijderd worden. In totaal bleek er ruim 5000 ton gespoten asbest te zitten in het paleis om het brandvrij te krijgen. Geen enkel gebouw ter wereld heeft zoveel asbest. Er bleef niets over dan een skelet van stalen steunbalken, alsof het een geraamte was van een prehistorische dinosaurus. Nadat bekend werd dat asbest gevaarlijk was, werd een plan gemaakt om het asbest stap voor stap te verwijderen. Er werd 5 jaar lang gewerkt aan het asbestvrij maken en hier werd 80 miljoen Euro aan uitgegeven. De nieuwe regering van Duitsland besloot dat het Palast der Republik geheel gesloopt moest worden en er moest een nieuw Stadtschloss verrijzen. Toen de Oost-Berlijners hier lucht van kregen, verzamelden zich grote groepen zich bij de laatste overblijfselen van het paleis, alsof het hun laatste overblijfsel was van hun identiteit. Hoe konden de Wessi’s ook hun paleis afbreken, terwijl ze al zoveel bedrijven hadden ‘geliquideerd’? Berlijn raakte verdeeld in twee kampen: Stadtschloss vs. Palast der Republik. Er werden handtekeningen verzameld, vreedzame betogingen georganiseerd en er gingen zelf geruchten de ronde dat er een zelfverbranding zou plaatsvinden.
De Berlijners waren zo gewend geraakt aan ‘Erichs Lampenladen’, dat ze het niet aan konden zien dat dit gebouw werd gesloopt. Het stalen geraamte werd het tijdelijk onderkomen van overlevingskunstenaars. Op het dak zette een Noorse kunstenaar een zes meter hoog neonbord neer waarvan de letters het woord Zweifel spelden. De roem van de ruïne bereikte ook de rest van de wereld en zorgde ervoor dat hetzelfde debat dat ter plaatse werd gevoerd ook op internationaal niveau werd gevoerd. Het Palast der Republik werd intussen het toneel voor rockmuzikanten, kunstenaars zonder galeries en theatermakers. Veel mensen kregen het idee dat het Palast der Republik nog nooit zo mooi was geweest.
Palast der Republik wordt gesloopt
In januari 2006 besloot de Bundestag een einde te maken aan deze creatieve activiteiten. Na maar liefst 180 petities te hebben afgewezen, moesten de Berlijners afscheid nemen van hun Palast. De sloop duurde maar liefst 32 maanden. Op 3 juli werd bekend gemaakt dat op deze plek het nieuwe Stadtschloss zou worden gebouwd. De eerste steen werd op 12 juni 2013 gelegd en het nieuwe Stadtschloss zou moeten worden opgeleverd in 2019.
Duitsland is dus recent een symbool voor de DDR verloren. Zelf heb ik het Palast der Republik nooit gezien, maar ik ben benieuwd of jullie wel ooit Erichs Lampenladen hebben bezocht. Wat vonden jullie ervan en hoe kijken jullie aan tegen de sloop van het gebouw?
