Mijn tips voor Chemnitz

Chemnitz is ontstaan in de Middeleeuwen. Dankzij de bouw van een benedictijnenklooster en de ligging aan de handelsroutes Via Regia en Via Imperii, kon de stad uitgroeien tot een belangrijk handelscentrum. De stad groeide al vroeg uit tot een belangrijke industriestad. Met de komst van een bleekerij in 1357 en het verbod op export van garen, vlas, touw en linnen, speelde Chemnitz een belangrijke rol in de textielproductie. In de 17e en 18e eeuw was meer dan een derde van de bevolking werkzaam in de textielindustrie. Met het Ertsgebergte om de hoek, speelde ook de mijnbouw een belangrijke rol. In de loop van de 19e eeuw was Chemnitz één van de belangrijkste industriële steden van Duitsland. De stad werd een centrum van machinebouw, de eerste machinefabriek van Europa ontstond hier. Door de hevige industrie en rokende schoorstenen was de stad behoorlijk vuil en kreeg het zelfs de naam ‘het Manchester van Saksen’. Door de groeiende industrie werd de stad uitgebreid. Wijken als Brühl, Sonnenberg en Kaßberg werden gebouwd aan het einde van de 19e eeuw. In 1930 telde de stad maar liefst 360.000 inwoners, een record tot op heden. Maar dat zou snel gaan veranderen.

Karl-Marx-Stadt

Chemnitz werd tijdens de Tweede Wereldoorlog voor een groot deel verwoest door bombardementen van geallieerden. Ruim 100.000 mensen raakten dakloos. Vanaf 1949 lag de stad in de DDR en dit zorgde voor veel veranderingen. In 1953 werd de naam Chemnitz veranderd in Karl-Marx-Stadt. Ter ere van de 135e verjaardag en 70e sterfjaar van Karl Marx wilde de DDR een stad naar deze filosoof vernoemen. In eerste instantie was het huidige Eisenhüttenstadt in de deelstaat Brandenburg een optie. Maar toen stierf Jozef Stalin en werd deze stad Stalinstadt genoemd. De regering koos vervolgens Chemnitz uit en de stad werd omgedoopt tot Karl-Marx-Stadt. Een beetje vreemd is het wel, want Marx was nooit in Chemnitz geweest. Karl-Marx-Stadt werd een soort paradepaardje van de DDR. De stad lag nog in puin, maar werd niet herbouwd. Een groot deel werd vervangen door nieuwbouw die de grandeur van de DDR moest laten zien. De industrie kwam weer op gang. Maar liefst 20% van de industriële productie vond plaats in Karl-Marx-Stadt. VEB Kombinat Cotton was één van de grootste bedrijven in de DDR met 70.000 werknemers. Het einde van de DDR naderde en de burgers van de stad begonnen aan de Vreedzame Revolutie. Na de val van het IJzeren Gordijn werd de stad weer hernoemd naar Chemnitz, maar duizenden inwoners hadden de stad al verlaten. Veel vervallen industriële gebouwen raakten hun functie kwijt en werden gerenoveerd voor nieuwe bestemmingen.

Chemnitz is gelegen in het oosten van Duitsland, aan de voet van het Ertsgebergte. Na Dresden en Leipzig is Chemnitz met een kleine 250.000 inwoners de derde stad van de deelstaat Saksen. Samen met Zwickau behoort de stad tot de Chemnitz.Zwickau.Region. Dit is een regio die vooral bekend staat om industrie, cultuur en natuur. De grootste steden van Saksen, Dresden en Leipzig, zijn binnen een uur met de auto te bereiken. Het is ook slechts een uurtje rijden naar het natuurgebied Sächsische Schweiz en de Tsjechische grens.

Het beeld dat Chemnitz een grauwe, betonnen stad is, klopt niet. Chemnitz heeft een flinke ontwikkeling gemaakt en is een interessante stad geworden. Al snel ben ik erachter gekomen dat 1,5 dag veel te kort is om de stad te ontdekken. Wil je Chemnitz goed leren kennen? Dan heb je hier zeker een aantal dagen voor nodig. Toch heb ik heel wat hotspots van de stad ontdekt en een goede indruk gekregen. Hieronder vind je een aantal hoogtepunten die ik zeker kan aanraden om te bezoeken.

Wil jij de stad ontdekken met een stadsgids? Boek hier alvast je privérondleiding door Chemnitz.

Schloßberg en Schloßteich

Wil je terug naar de oorsprong van Chemnitz, dan moet je naar de Schloßberg. Tot 1100 woonden in het huidige Chemnitz geen mensen. Slavische volkeren kwamen naar de dichte bossen om te jagen. Met de bouw van een benedictijnenklooster op de Schloßberg ontstond Chemnitz. De lager gelegen delen werden drooggelegd waardoor er verschillende nederzettingen ontstonden. Chemnitz lag op een belangrijk kruispunt van de handelsroutes Via Regia en Via Imperii en het klooster speelde een belangrijke rol hierin. Het klooster was één van de rijkste van Saksen en groeide uit tot het centrum van kunst, cultuur en wetenschap. Er werd een grote vijver aangelegd, de Schloßteich. Het klooster werd uitgebreid en omgebouwd tot een kasteel, maar daar is tegenwoordig niet veel van over. Langzaam raakte het complex in verval en grote delen werden afgebroken. Alleen de Schloßkirche en een deel van het aangrenzende gebouw bleven overeind. De kerk kun je tegenwoordig bezoeken. Interessant is vooral het bijzondere orgel dat hier staat. Direct naast de kerk kun je het Schloßbergmuseum bezoeken en meer te weten komen over de geschiedenis van de stad. Romeinse overblijfselen kun je bekijken in het aangrenzende lapidarium. Wil je even relaxen? Dan is het heerlijk om in de Biergarten van Miramar te zitten of een wandeling te maken rondom de Schloßteich. In de zomermaanden verzamelen de inwoners van Chemnitz zich in het park en kun je bootjes huren.

‘Dor Nischel’, één van de grootste bustes van de wereld

Ik kende Chemnitz vooral vanwege één bezienswaardigheid. Hoewel veel herinneringen aan de DDR zijn in de loop der jaren zijn verdwenen, is het gigantische hoofd van Karl Marx blijven staan. Het Karl-Marx-Monument werd in 1971 gemaakt door de Sovjet kunstenaar Lev Kerbel. Met een hoogte van 13 meter hoog en een gewicht van 40 ton is dit een indrukwekkend monument. Hiermee is het monument overigens het op één na grootste borstbeeld ter wereld. Alleen het hoofd van Lenin in het Russische Ulan-Ude is groter. De bewoners van Chemnitz noemen het monument ‘Dor Nischel’, een Sächsische benaming voor ‘het hoofd’. Achter het monument is een stenen plaquette te zien met een zin uit het Communistisch Manifest: ‘Arbeiders van de wereld, verenigt u!’. De zin is in het Duits, Engels, Frans en Russisch gegraveerd. Het monument staat aan de rand van het centrum en is de voornaamste herinnering aan het vroegere Karl-Marx-Stadt.

De Marktplatz met twee gemeentehuizen

Het centrum van Chemnitz is compact en kun je prima te voet verkennen. Ik start mijn ontdekkingstocht van het centrum op de Marktplatz. Bijzonder is dat je hier twee stadhuizen direct naast elkaar ziet staan. Het Schloßberg werd gebouwd in de 15e eeuw, het Schloßberg werd aan het begin van de 20e eeuw gebouwd. Als je op het plein staat en naar beide gebouwen kijkt, kan ik me voorstellen dat je het Alte en Neue Rathaus door elkaar haalt. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het Alte Rathaus, samen met de erachter gelegen Jacobikirche verwoest. Na de wederopbouw ziet het Alte Rathaus er een stuk nieuwe uit. Bijzonder is de renaissanceportaal en daarboven het klokkenspel. Dagelijks kun je vijf belangrijke figuren van de stad (Benedictijnse monnik, torenwachter, wever, koopman, smit en ‘Trümmerfrau’) zien draaien om 11:00, 16:00 en 19:00. Zul je net zien dat ik pech heb tijdens mijn bezoek aan Chemnitz. Op zaterdagavond kun je de toren beklimmen voor een uitzicht over de stad.

Achter het Alte Rathaus staat de Jacobikirche. Tijdens de luchtaanvallen in 1945 werd de kerk getroffen. De houten dakconstructie brandde volledig af en een deel van het gewelf stortte in. Toch werd de kerk na de oorlog in gebruik genomen en pas enkele jaren geleden werd de volledige restauratie afgerond.

Een ander opvallend gebouw op de Marktplatz is het Siegert’sche Haus. Dit is het oudste woongebouw in het centrum dat bewaard is gebleven. Tijdens de luchtaanvallen werd het huis ernstig beschadigd, maar bleef de voorgevel in barokstijl staan. Na de restauratie in de jaren ‘50 kunnen we dus gelukkig nog genieten van de roze gevel met gouden versieringen.

Het oudste bouwwerk van de stad; der Rote Turm

Over oude gebouwen gesproken, de Rote Turm is het oudste bouwwerk van de stad. Het historisch centrum was in de 13e eeuw nog omringd door een stadsmuur. De muur werd opgebouwd uit samengeperst vulkanisch as, vandaar de rode kleur van de stenen. Oorspronkelijk had de vestingwerk 25 torens en vier stadspoorten. Van de stadsmuur is overigens tegenwoordig nauwelijks iets over. Aan het einde van de 19e eeuw werd de stadsmuur namelijk gesloopt. Door de stad zie je nu een lijn lopen waar de voormalige muur heeft gestaan. Alleen de Rote Turm is nog een blijvend bewijs Tot 1900 werd de toren nog gebruikt als gevangenis. Ook de toren raakte ernstig beschadigd tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar is weer volledig herbouwd. Een leuk weetje over de Rote Turm; de toren heeft model gestaan voor het afwasmiddel ‘Fit’ dat tot 1968 werd geproduceerd in Chemnitz.

Theaterplatz

Een tweede belangrijk plein van de stad is het Theaterplatz. Volgens velen is dit het mooiste plein vanwege de historische gebouwen. In het Kunstsammlungen Chemnitz Museum kun je een ruime kunstcollectie bewonderen uit de Romantiek, klassieke modernisme en expressionisme. Het museum werd in 2010 nog uitgeroepen tot Museum van het Jaar. Verder staan rondom het plein de Opera en de Petrikirche. De gebouwen zijn één van de weinige historische bouwwerken van de stad die de oorlog overleefd hebben. Het Theaterplatz is in de zomermaanden het decor voor concerten en evenementen.

Het versteende bos

Delen van de stadsmuur waren gemaakt van stenen uit geperst vulkaanas. Hoe kan dat? 300 miljoen jaar geleden was er een vulkaanuitbarsting in Chemnitz. Die uitbarsting heeft ervoor gezorgd dat bomen versteend raakten. In 1737 werden de eerste versteende stammen gevonden tijdens bouwwerkzaamheden. Tot op de dag van vandaag worden er nog steeds bewijzen van de vulkaanuitbarsting opgegraven. Experts denken dat het Versteinerte Wald (versteende bos) één van de oudste natuurmonumenten is. Ruim 100 jaar lang werden de versteende boomstammen tentoongesteld in de Zwinger in Dresden. Tegenwoordig zijn de fossielen van het versteende bos te zien in het Museum Für Naturkunde in het voormalige Kaufhaus Tietz. Toegang tot het versteende bos is gratis.

Lulatsch, het hoogste bouwwerk van Saksen

Nog zo’n heerlijk ‘Sächsisch’ woord: Lulatsch. Vertaalt betekent dit woord slungel. Hoewel ik zelf helemaal geen grote jongen ben, noemde mijn oma mij ook altijd Lulatsch. Het is een liefkozende naam voor de schoorsteen van Kraftwerk Chemnitz. Met een totale lengte van 300 meter is dit het hoogste bouwwerk van heel Saksen. Al van verre torent de schoorsteen overal bovenuit. Tot 2024 was de schoorsteen nog in werking, maar tegenwoordig is de elektriciteitscentrale gesloten. Om de schoorsteen wat aantrekkelijker te maken, werd de Lulatsch gebruikt voor een kunstproject. De Franse schilder Daniel Buren heeft de grauwe schoorsteen voorzien van alle kleuren van de regenboog. ‘s Avonds wordt de schoorsteen verlicht met LED’s en verandert het in een gloeiende baken. Zo kun je misschien spreken van het grootste kunstwerk ter wereld. Rondom de elektriciteitscentrale is een openbaar pad waar de lokale bevolking graag fietst, wandelt of hardloopt. Wil je de Lulatsch van dichtbij bewonderen, dan kun je dus hierheen. Maar vanuit de Schloßteich heb je ook al een goed zicht op de kleurrijke schoorsteen.

Villa Esche

De industrie in Chemnitz kende een bloeiperiode in de 19e eeuw. Succesvolle ondernemers bouwden villa’s en lieten hun rijkdom zien. Herbert Eugen Esche was een succesvolle ondernemer in de textielindustrie. Hij was eigenaar van de firma Moritz Samuel Esche, dat al in de 17e eeuw was opgericht. Kousen uit Chemnitz werden wereldwijd gedragen, maar liefst 75% van de productie werd geëxporteerd. Esche vroeg zijn Belgische vriend Henry van der Velde een huis te bouwen. Van der Velde was een architect en ontwerper. Hij kreeg alle vrijheid waardoor er een unieke woning ontstond in 1902-1903. Villa Esche wordt gezien als het eerste moderne gebouw in Duitsland. Van der Velde heeft alles ontworpen, ook al het interieur, meubels, verlichting en zelfs het servies. Esche woonde tot 1945 in zijn villa, maar moest zijn huis afstaan aan een commandant van de Sovjet-Unie. Daklozen hebben hier geleefd, de Stasi heeft de villa gebruikt als kantoor en later werd het huis een school. Na de DDR kreeg de familie Esche het huis terug. Nadat de familie het huis verkocht, werd Villa Esche gerestaureerd en ingericht als museum.

Een wandeling in de wijk Kaßberg

De mooiste wijk van Chemnitz is de Kaßberg. Voor liefhebbers van architectuur is deze wijk een soort openluchtmuseum. Wanneer je door de straten wandelt, kun je talloze huizen in prachtige Art Nouveau stijl bewonderen. Ze werden gebouwd aan het begin van de 20e eeuw, toen Chemnitz één van de rijkste industriële steden was. Sommige huizen hebben glas-in-lood ramen en rijk versierde gevels. Onder de huizen bevindt zich een netwerk van gewelfde kelders. Zogenaamde Majolika-huizen kun je zien in de Barbarossastrasse 48-52. Een ander prachtig huis is de Gustav-Adolf-Strasse 21. Mocht je genoeg tijd hebben, duik dan zeker eens in deze wijk. Overigens vind je hier niet alleen maar huizen met prachtige gevels. In deze woonwijk vind je leuke cafés, restaurants, een markthal en de voormalige Kaßberg-gevangenis waar de misdaden uit het nazi- en DDR-tijdperk worden herdacht.

De rauwe wijk Brühl

In tegenstelling tot Kaßberg is Brühl een hele andere wijk. Ten tijde van de DDR was Brühl nog een populaire winkelboulevard. Na de val van de Berlijnse Muur verlieten veel inwoners de stad en ontstond er veel leegstand in de wijk. Langzaam maar zeker is de wijk aan het opkrabbelen. Er is veel aandacht en creativiteit besteed om er weer een leuke wijk van te maken. Verschillende huizen zijn voorzien van mooie kunstwerken en kleine winkeltjes en cafés hebben hun deuren geopend. In 2012 kende de wijk nog 90% leegstand, maar inmiddels is 90% bewoond en is Brühl uitgegroeid tot een levendige universiteitswijk. De Alte Aktienspinnerei is omgebouwd tot een bibliotheek van de universiteit en is een belangrijk pand voor de verdere ontwikkeling van Brühl.

Sporen uit de DDR

Na de Tweede Wereldoorlog lag de stad grotendeels in puin. Al snel begon het DDR-regime aan de wederopbouw van de stad. De stad werd omgedoopt tot Karl-Marx-Stadt en de industrie kwam weer op gang. Grote nieuwbouwprojecten volgens de socialistische mode werden gestart. De nieuwe gebouwen moesten de grandeur van de DDR uitstralen. Zo ontwikkelde de stad zich tot het paradepaardje van de DDR. In het centrum werd een groot plein aangelegd als paradeplaats voor politieke evenementen. Als onderdeel van het nieuwe centrum werden ook de Stadthalle en het Interhotel Kongreß gebouwd. De Stadthalle heeft de typische DDR-architectuur. Hier worden nog altijd concerten, musicals, beurzen, conferenties en tv-producties gehouden. Het Interhotel Kongreß was één van de meest dominante gebouwen in het centrum van Karl-Marx-Stadt en is nog altijd een hotel. Natuurlijk vallen verder de typische ‘Plattenbau’ woningen op. Ga je de woonwijken beter bekijken, zie je nog meer sporen uit de DDR, zoals mozaïekbeelden, versieringen op de gevels, monumenten en fonteinen.

Andere bezienswaardigheden in de stad

Om Chemnitz volledig te ontdekken, had ik helaas te weinig tijd. Zo zijn er namelijk nog talloze interessante musea. SMAC is het grootste museum voor archeologie. Op drie verdiepingen kun je de geschiedenis van Saksen ontdekken van het begin tot de industrialisatie. Het Gunzenhauser Museum heeft een ruime collectie aan moderne kunst. Als je meer wil weten over de geschiedenis van de industrie, kun je het Industriemuseum bezoeken. Hier kun je zelfs een functioneerde stoommachine uit 1896 bewonderen. In het Stasi-Unterlagen-Archiv wordt 7,5 kilometer aan documenten van de Stasi opgeslagen. Auto’s uit de DDR kun je bewonderen in het Fahrzeugmuseum. Zijn er dan alleen maar musea in Chemnitz? Nee hoor. Chemnitz is een groene stad. Met 24 parken en 3 bossen midden in de stad, kun je daarnaast ook genieten van natuur en ontspanning.

Sinds 1985 kiest de Europese Commissie ieder jaar twee steden in Europa die de titel ‘Culturele Hoofdstad van Europa’ toegewezen krijgen. Het doel is om het culturele erfgoed en verscheidenheid van Europa in het zonnetje te zetten. In 2025 mag Chemnitz zich culturele hoofdstad noemen. Het gehele jaar zullen er allerlei evenementen plaatsvinden om het historische en culturele erfgoed onder de aandacht te brengen. Niet alleen Reizen & Reistips zet Chemnitz nu op de kaart dankzij dit artikel (mag ik een beetje zelfspot hebben?), maar dankzij deze nominatie zullen komend jaar veel mensen de stad een bezoek brengen. Mocht jij ook binnenkort een bezoek brengen aan Chemnitz, dan kun je met mijn tips alvast voorbereiden wat je kunt verwachten.

Chemnitz heeft zelf geen culinaire specialiteiten, maar er zijn de afgelopen jaren tal van goede restaurants geopend. Met een vol programma kan ik natuurlijk niet een lijst aan tips geven. Zelf heb ik gegeten bij Auspanne en Janssen. Beide restaurants kan ik aanbevelen. Als tip van een local kan ik het aanraden om een ijsje te eten bij Frollein Sommer.

Eigenlijk zou je moeten overnachten in het Congress Hotel, het voormalige Interhotel Kongreß. Niet alleen is dit hotel direct gelegen in het centrum, het is eigenlijk ook een symbool voor Karl-Marx-Stadt ten tijde van de DDR. Hier heb ik zelf overigens niet overnacht tijdens mijn bezoek aan Chemnitz. Ik heb overnacht in het co56 Hotel. Dit hotel is gelegen op de Schlossberg, niet ver van de Schlosskirche. Het hotel is gelegen in een groene omgeving en heeft ruime kamers en een eigen parkeergarage. Ik was vooral zeer te spreken over het uitgebreide ontbijt. Op loopafstand vind je enkele goede restaurants en binnen een klein half uur ben je in het centrum.

Ik kan het niet vaak genoeg benadrukken, Saksen is een fantastische reisbestemming in Duitsland. Inmiddels heb ik al heel wat steden in deze deelstaat mogen ontdekken. Dresden behoort tot één van mijn favoriete steden wereldwijd. Leipzig is een levendige stad, die niet voor niet het kleinere Berlijn wordt genoemd. Iets minder bekend zijn steden als Zwickau, Freiberg, Zittau, Görlitz en Bautzen. Ook qua natuur zit je goed in Saksen. De Sächsische Schweiz is bij veel mensen bekend, maar veel bezoeken alleen de Bastei. Wil je dit natuurgebied goed ontdekken, wandel dan de Malerweg. Ik heb de volledige wandelroute gelopen in 2022 en kan de Malerweg alleen maar aanraden. Een andere wandelroute is de Oberlausitzer Bergweg in het uiterste zuidoosten van Saksen. En ben je net als ik een liefhebber van kerst? Dan moet je absoluut eens het Ertsgebergte tijdens de kerstperiode bezoeken. Op Reizen & Reistips kun je inmiddels heel wat berichten lezen over de hoogtepunten van Saksen.

Disclaimer: Mijn bezoek aan Chemnitz is tot stand gekomen in samenwerking met Saksen Toerisme en Chemnitz.Zwickau.Region. Alles wat je in dit artikel leest is mijn persoonlijke mening/ervaring.