Kerst in het Ertsgebergte

Kerst in het Ertsgebergte is een zeer bijzondere periode die zo’n 6 weken duurt. De voorpret begint kort voor de eerste advent. Op de pleinen worden de sfeervolle kerstmarkten opgebouwd. Inwoners versieren hun huizen met de mooiste kerstdecoraties en steken daar veel moeite in. In ieder dorp of stad wordt een grote Pyramide, of zelfs meerdere, opgebouwd. Bakkers zijn hard aan het werk om allerlei lekkernijen te bakken. De ‘Bergmannen’ bereiden zich voor op de bergparades. Orkesten zijn bezig met het repeteren van de kerstliedjes. Tijdens de kerstperiode wordt de hectiek van de dagelijkse sleur compleet vergeten. Iedereen kijkt uit naar de meest gezellige en romantische periode van het jaar. Kerst wordt in het Ertsgebergte veel intensiever beleefd dan in andere delen van Duitsland of zoals wij in Nederland gewend zijn. Tradities worden in ere gehouden en doorgegeven aan de jongere generatie. En als er ook nog eens een laagje sneeuw ligt, dan voel je je echt in het Winter Wonderland. Dit is wat mij betreft de mooiste periode om het Ertsgebergte te ontdekken. Alle huizen zijn rijkelijk versierd. Veel van de kerstversieringen hebben een betekenis en een lange traditie. Daarnaast zijn ze een symbool van de handwerkkunst van de regio.

Schwibbogen

Wanneer het donker wordt, gaan in de kerstperiode alle lampjes aan. Achter ieder raam van elk huis lijkt een Schwibbogen te branden. Deze traditionele kerstversiering wordt op de vensterbank gezet en brengt ‘s avonds een gloed van licht. De oorsprong van de Schwibbogen gaat terug naar de mijnwerkers. Tijdens de kerstperiode hingen de bergmannen brandende lampjes in een halve cirkel in de muur of de ingang van een mijn. Zo ontstond het idee in de 18e eeuw om een halve cirkel met kaarsjes te maken. De Schwibbogen waren destijds nog van metaal en toonden ze alleen religieuze afbeeldingen. Pas rond de 20e eeuw ontstonden de eerste Schwibbogen met kersttaferelen en kregen ze een andere betekenis volgens de verhalen. De mijnwerkers waren de gehele dag onder de grond aan het werk en zagen geen daglicht. Als hij in het donker naar huis kon, hadden de vrouwen lampjes voor het raam geplaatst zodat de mannen niet geheel in het donker hoefden te lopen. Inmiddels zijn Schwibbogen in allerlei soorten en maten te vinden. Nergens anders in Duitsland zul je zoveel Schwibbogen achter de ramen zien als in het Ertsgebergte.

Weihnachtspyramide

De Weihnachtspyramide is hedendaags een populaire kerstdecoratie door het gehele land. Het is een soort carrousel met verschillende lagen en beelden van christelijke figuren, zoals engelen of kribben-scenes. Pyramides werden al in de middeleeuwen gebruikt. Destijds was het in Zuid- en West-Europa gebruikelijk om groenblijvende takken te verzamelen. Deze werden opgehangen in huis om ervoor te zorgen dat het huis niet zo somber was tijdens de donkere, koude wintermaanden. In Noord- en Oost-Europa werden kaarsen gebruikt. De combinatie van beide tradities zorgde voor een ‘Lichtgestelle’, een constructie waar lichtjes op konden worden gezet. Eigenlijk was dit de voorloper van de kerstboom. Toen de kerstbomen langzaam maar zeker in de woonkamers verschenen werden de Lichtgestelle in de mijn van het Ertsgebergte gebruikt. Er werd een draaiende beweging toegevoegd en zo ontstonden de eerste Weihnachtspyramides. Tegenwoordig hebben de kerstpiramides allerlei verschillende vormen en maten. Ze worden met veel liefde voor details gemaakt en zijn vaak versierd met houten figuurtjes en houten huisjes. Ook deze figuren worden met de hand gemaakt. Met behulp van kaarsen kunnen ze ronddraaien. De warmte laat de vleugels bovenin draaien. Op kerstmarkten staan vaak gigantische Weihnachtspyramides die als echte eyecatcher worden gezien.

Nussknacker

Tijdens de kerstperiode worden Nussknacker (notenkraker) figuren als kerstdecoratie gebruikt. Deze figuren waren al in de 15e eeuw en werden uit hout gesneden. Vaak waren het soldaten, ridders of koningen. Ze hadden een grote mond waarmee je via een hefboomprincipe een noot kon kraken. Oorspronkelijk komen ze niet uit het Ertsgebergte. Toen de mijnbouw in de 19e eeuw stopte, zochten de mensen in het Ertsgebergte naar andere inkomstenbronnen. Velen gingen over op houtbewerking. Meubels, speelgoed maar ook kerstdecoratie, waaronder de Nussknacker. Door de techniek van het houtdraaien (drechseln) konden er in korte tijd veel figuren worden geproduceerd. De prijs voor de figuren was vrij laag en al snel was het verspreidingsgebied van de Nussknacker heel groot. Ze werden onder meer verkocht op kerstmarkten, Vooral bij kinderen was de Nussknacker extreem populair en daardoor werden de figuren vaak als speelgoed beschouwd. Tegenwoordig dienen ze vooral als kerstdecoratie en zijn ze de meest bekende figuren van de volkskunst uit het Ertsgebergte. Ze zijn verkrijgbaar in allerlei vormen en kleuren. Ook het uiterlijk kan verschillen.

Räuchermännchen

Als je al eens een kerstmarkt in Duitsland hebt bezocht, zul je ze vast al eens hebben gezien. De Räuchermännchen. In tegenstelling tot de Nussknacker, hebben de Räuchermännchen een lieve gezichtsuitdrukking. Ze hebben een grote ronde open mond en vaak een pijp in de hand. De poppetjes zijn verkrijgbaar in verschillende vormen en types. Vaak tonen ze een beroep, zoals bakker, schoorsteenveger, postbode, schilder of zelfs beroemde mensen. Ook zijn er Räuchermännchen als sneeuwpop, kerstman, dier of gewoon een oven. De eerste Räuchermännchen werden halverwege de 19e eeuw geproduceerd in Seiffen. In eerste instantie werden ze gemaakt van deeg. Later gingen steeds meer speelgoedmakers de Räuchermännchen maken en werden ze een onderdeel van de volkskunst van het Ertsgebergte. Ze worden gemaakt van hardhout en bestaan uit twee delen. Het bovenste deel, vaak het lichaam en het hoofd, worden uitgehold zodat je er een Räucherkerzchen in kunt laten branden. De rook van dit wierrokkaarsje stijgt op en komt via het mondgat tevoorschijn.

Räucherkerzen

Bij mij geen kerst zonder Räucherkerzen. Tijdens de kerstdagen zorg ik ervoor dat ik altijd een aantal pakjes heb met deze wierookkaarsen. Ze zorgen voor een aangename geur en brengen je direct in de kerstsfeer. De Räucherkerzen zijn nauw verbonden met het Ertsgebergte. Sinds 1750 worden ze al gemaakt in Crottendorf. Het gebruik van wierookkaarsen is in vele religieus gebruikelijk, vooral bij katholieke ceremonies om geesten te verdrijven. Met de opkomst van de Räuchermannchen werden ook de Räucherkerzen steeds populairder. Ze worden gemaakt van hars, houtskool, sandelhout, aardappelmeel en beukenmeel. Al deze stoffen worden met elkaar gemalen waarna er een vochtige deegmassa ontstaat. Vervolgens worden ze in mallen geplaatst zodat ze de kegelvorm krijgen. Na enkele weken drogen zijn ze klaar voor gebruik. De Räucherkerzen zijn er in talloze geuren te verkrijgen. Weihrauch, spar, honing en kaneel zijn de meest traditionele geuren. Tegenwoordig zijn er ook gebeuren zoals Glühwein, bloemengeuren of zelfs cannabis en opium. In Saksen worden de Räucherkerzen op drie locaties geproduceerd. In Crottendorf worden de Originale Crottendorfer Räucherkerzen gemaakt, in Mohorn-Grund de KNOX en in Neudorf Huss.

Bergparades

Uniek in het Ertsgebergte zijn de bergparades. Deze optochten zijn onderdeel van de cultuur in Saksen en horen bij de identiteit van de mensen in de regio. Hiermee wordt de mijngeschiedenis van het Ertsgebergte geëerd. Leden van de mijnbouwverenigingen gaan in stijlvolle pakken de straten op. Ze worden bijgestaan door orkesten die voor muziek zorgen. Langs de kant staan duizenden mensen om dit schouwspel aan te zien. Er wordt gejuicht, geklapt en meegezongen met het ‘Steigerlied’. ‘Glückauf, Glück auf! Der Steiger kommt’. Dit volkslied voor de mijnwerkers wordt al sinds de middeleeuwen gezongen en wordt vandaag de dag nog door iedereen uit volle borst meegezongen. Gedurende de adventsperiode vinden in verschillende steden de bergparades plaats. Ik kan het echt aanraden om deze van dichtbij mee te maken. Zelf bezocht ik de bergparade in Freiberg. De laatste en de grootste bergparade vindt plaats in Annaberg-Buchholz. Deze is altijd op de vierde advent. Meer dan 1200 leden van de Saksische mijnbouwverenigingen doen mee aan deze optocht. Vanwege het hoge aantal deelnemers wordt de bergparade van Annaberg-Buchholz als de indrukwekkendste beschouwd. Niet voor niets is dit ook één van de beste bezochte evenementen. Aan het einde van de optocht geven de muzikanten een concert voor de beroemde St. Anna Kirche.

Kerstmarkten van Keulen, Oberhausen of Düsseldorf zijn extreem populair. Maar deze kerstmarkten kun je totaal niet vergelijken met de kerstmarkten in het oosten van Duitsland. Ik bezocht tijdens mijn reis verschillende kerstmarkten in het Ertsgebergte. Op de kerstmarkten van Annaberg-Buchholz en Freiberg na, zijn de meeste kerstmarkten relatief klein en knus. Een aantal kerstmarkten zijn slechts op enkele dagen geopend. Buiten het weekend hoef je geen grote  drukte te verwachten op de kleinere kerstmarkten. Waar de meeste kerstmarkten zich juist op de commercie storten, voelt het in het Ertsgebergte heel anders aan. Vooral op de kleinere markten geen grote drukte, maar een gezellige gemoedelijkheid. De mensen zijn vriendelijk en maken een praatje. Geen lange rijen voor de kraampjes of filelopen in de smalle straatjes. Hier staan de mensen samen, drinken ze een Glühwein en genieten ze van kerstmuziek. De houtsnijkunst is op iedere kerstmarkt terug te vinden en er zijn volop verwijzingen naar de geschiedenis van de mijnbouw. Hieronder kun je lezen welke kerstmarkten ik heb bezocht.

Schneeberger Weihnachtsmarkt

De kerstmarkt van Schneeberg wordt gehouden op het marktplein. Midden op het plein staat een enorme Weihnachtspyramide te draaien en staat een grote kerstboom. De kraampjes zijn speciaal gemaakt en passen perfect bij de barokke huizen rondom het plein. Verdeeld over de kerstmarkt staan grote Nussknackers, engelen en Räuchermännchen. Hoewel er niet veel kraampjes zijn, kun je er genoeg lekkers krijgen. Schneeberg is een klein bergstadje met een rijke mijnbouwtraditie. Traditionele ambachten worden nog steeds uitgevoerd. Bekijk zeker  even de verschillende winkeltjes van Schneeberg tijdens je bezoek aan de kerstmarkt. In het weekend van 2e Advent vindt in Schneeberg het Lichtelfest plaats. Dan verandert het stadje in een echte kerststad.

Annaberger Weihnachtsmarkt

De kerstmarkt van Annaberg-Buchholz stond al jarenlang op mijn wensenlijstje om eens te bezoeken. Volgens velen vind je hier namelijk de mooiste kerstmarkt van het Ertsgebergte. Jaarlijks trekt de kerstmarkt duizenden bezoekers van heinde en verre. De kerstmarkt is gevestigd op de Marktplatz en is versierd met allerlei kerstdecoratie en verlichtingen. Middelpunt van de kerstmarkt is de 10 meter hoge Pyramide net figuren uit de stad en mijnbouw. Er staan zo’n 80 kraampjes waar je allerlei regionale specialiteiten kunt proeven. Denk bijvoorbeeld aan Quarkkeulchen, vers gebakken wafels met Schlagcreme, Butterstollen of Handbrot. Je vindt hier ook allerlei leuke souvenirs zoals Annaberger Klöppelspitze en de traditionele volkskunst van houtsnijwerk. De kerstmarkt van Annaberg Buchholz ademt kerst en is een must-visit tijdens de kerstperiode.

Marienberger Weihnachtsmarkt

De kerstmarkt van het bergstadje Marienberg vindt plaats op de Marktplatz. Op het knusse plein staan ongeveer 35 kraampjes waar allerlei lekkernijen en kerstdecoraties worden verkocht. Midden op het plein draait een grote Pyramide. Iedere dag zijn er evenementen. Zo komt de kerstman dagelijks langs, worden er verhaaltjes voor de kinderen verteld en is er live muziek. Het hoogtepunt voor de lokale bevolking is de Bergparade. Deze vindt jaarlijks plaats op de 3e Advent.

Seiffener Weihnachtsmarkt

Seiffen is hét wereldberoemde speelgoeddorp van Duitsland. Dit dorp is het belangrijkste centrum van de houtsnijkunst. Veel Pyramides, Schwibbogen, Nussknacker en Räuchermannchen komen hier vandaan. In verschillende showateliers en fabrieken kun je zien hoe de ambachtslieden de kerstdecoratie met de hand maken. Je vindt talloze winkels waar je al deze bijzondere kerstdecoraties kunt kopen. Als je op zoek bent naar dat ene souvenir, dan ben je in Seiffen aan het juiste adres. Ook wereldberoemd is de Seiffener Kirche. Dit zeshoekige kerkje is vaak te zien op de Schwibbogen en Pyramides. Een bezoek aan deze kerk mag je dan ook zeker niet overslaan. De kerstmarkt van Seiffen is anders dan je gewend bent. Er is geen plein waar alle kraampjes samen staan. Hier in Seiffen worden de kraampjes verdeeld over de hoofdstraat. Zo kun je het winkelen perfect combineren met een lekker hapje en drankje.

Olbernhauer Weihnachtsmarkt

De binnenplaats van het Rittergutshof vormt het decor van de kerstmarkt van Olbernhau. Het is geen grote kerstmarkt, maar de unieke sfeer lokken jaarlijks vele bezoekers. Dagelijks is er een leuk cultureel programma bedacht waarbij er ook aan de kinderen wordt gedacht. Wandel ook binnen in het gewelf van het landhuis. Hier vindt de Erzgebirgische Handwerkschau plaats waar ambachtslieden hun kunsten tonen en verkopen.

Freiberger Christmarkt

Jaarlijks vindt de Freiberger Christmarkt plaats op de Obermarkt in het centrum van Freiberg. Deze kerstmarkt maakt indruk met de prachtige historische bouwwerken rondom het plein. Het middelpunt van de kerstmarkt is een Weihnachtspyramide met maar liefst 46 figuren van Bergmannen. Ook op deze kerstmarkt is de mijnbouwcultuur namelijk goed zichtbaar. Dat begint al bij binnenkomst door de creatief ontworpen toegangspoorten. Ruim 90 kerstkraampjes sieren de Obermarkt. Ieder kraampje heeft een naam met beroepen uit de mijnindustrie. Je vindt per kraampje meer informatie over het beroep. De kraampjes zijn met aandacht ingericht en aangekleed. Uiteraard worden hier lokale lekkernijen en volkskunst uit de regio verkocht. Ook zijn er een aantal kraampjes waar je specialiteiten uit Tsjechië kunt verkrijgen. Iedere dag is er een ander programma. Kinderen kunnen zich uitstekend vermaken en er zijn speciale dagen voor studenten en senioren. Iedereen in Freiberg kijkt natuurlijk uit naar de Bergparade. Dit is het hoogtepunt van de kerstmarkt.

Bratwurst, crêpes en currywurst kun je zowat op iedere kerstmarkt eten. Het aanbod in Saksen is anders. Je vindt er veel kraampjes waar regionale producten worden aangeboden. Typisch voor de regio zijn de Erzgebirgische Weihnachtsstollen. Ze zijn een echte delicatesse en moet je eens geproefd hebben. In het verleden waren de stollen een traktatie en dat zijn ze vandaag de dag nog steeds. De Weihnachtsstollen bevatten rozijnen, amandelen, boter, citroenschil. Hoewel de ingrediënten bijna altijd hetzelfde zijn, smaken ze overal net wat anders omdat er toch nog wat geheime ingrediënten in worden verwerkt. Ze worden gelagerd in de mijnen, zodat ze bij een constante temperatuur verder kunnen rijpen. Tijdens een bezoek aan de kerstmarkten in het Ertsgebergte moet je de Weihnachtsstollen zeker eens proeven. Of neem een stollen mee bij de bakker.

Op de kerstmarkt worden nog veel andere lekkernijen aangeboden. Veel gerechten heb ik nog niet eerder gezien op een kerstmarkt, zoals Tote Oma, broodje gans, wafels met Schlagcreme. Lekker waren ook de Griene Klitscher, Seiffener Dalken en Latschen, een soort Reibekuchen maar net wat anders gemaakt. Quarkkeulchen, Fettbemme, en Buttermilchgetzen zijn andere typische lekkernijen uit het Ertsgebergte. Op zoek naar iets zoets? Probeer de Baumstriezel of Pulsnitzer Lebkuchen. En wellicht iets bekender; de Thüringer Bratwurst of een heerlijke Linzensoep met Bratwurst.

Zoals op alle kerstmarkten verschilt de Glühwein nogal. Persoonlijk ben ik altijd een liefhebber van de Glühwein van een Winzer. In het Erzgebirge heb ik een aantal goede Glühweinen geproefd. Mijn favoriet was de Tsjechische variant ‘Weisse Lawine’. Dit is witte Glühwein met Becherovka. Ze hadden hier ook een rode variant van. De Glühwein van Schloss Wackerbarth is ook op verschillende kerstmarkten te verkrijgen. En naast Glühwein kun je ook Eierpunsch, Vogelbeertroppn (of Vogelbeerlikör) en verschillende soorten Punsch proberen.

Saksen heeft veel te danken aan de mijnbouw in het Ertsgebergte. Zonder de mijnbouw zou Dresden niet zo groot en welvarend zijn geworden. Dankzij de mijnbouwcultuur is het Ertsgebergte op de Werelderfgoedlijst van de UNESCO geplaatst. Het staat bekend als ‘Ertsgebergte Mijnbouwgebied / Krušnohorské rudohoří’. Door de vermelding wordt de historische en culturele waarde van de regio erkend. Het erfgoed bestaat uit 22 clusters, waarvan er maar liefst 22 in Saksen te vinden zijn. Onder de locaties behoren onder meer voormalige mijnen, werktuigen, landschappen en historische stadjes die van belang waren voor de mijnbouw. Belangrijke hoogtepunten zijn onder andere de oude stad Freiberg, het historische stadje Marienberg, de hamermolen ‘Frohnauer Hammer’, de blauwe verffabriek Schindler’s Werk en het mijnbouwlandschap van Hoher Forst.

Klinkt goed allemaal toch? Maar waar ligt het Ertsgebergte dan? Het Ertsgebergte (Erzgebirge in het Duits) is een middelgebergte in de deelstaat Saksen en ligt ten zuiden van de steden Chemnitz en Dresden. Een deel van het gebied ligt ook aan de Tsjechische zijde. Hieronder vallen de regio’s Karlsbad en Usti nad Labem. Het hoogste deel van het Ertsgebrgte is gelijk aan de Duits-Tsjechische grens. Met 1215 meter is de Fichtelberg het hoogste punt in Saksen. Aan de Tsjechische zijde is de Keilberg met 1244 meter het hoogste punt. Vanuit Utrecht bedraagt de afstand ongeveer 700 kilometer.

Als je de kerstperiode van dichtbij wil meemaken in het Ertsgebergte is het verstandig om vooraf een hotel of accommodatie te regelen. Tijdens mijn reis door het Ertsgebergte sliep ik in de volgende hotels:

• Hotel Köhlerhütte-Fürstenbrunn in Grünhain-Beierfeld
• The Royal Inn Wilder Mann in Annaberg-Buchholz
• Hotel Weisses Ross in Marienberg
• Buntes Haus in Seiffen
• Altstadthotel in Freiberg

Ben je tijdens de winterperiode in Saksen? Breng dan ook een bezoek aan de kerstmarkt van Dresden. Dit is één van de mooiste kerstmarkten van heel Duitsland.