Karahan Tepe, het kleinere Göbekli Tepe

In de jaren ‘60 werd Göbekli Tepe ontdekt. Dit tempelcomplex was eeuwenlang begraven in een boerengebied. Tijdens hun werkzaamheden vonden boeren geregeld ‘vervelende’ stenen in hun akkers. Ze hebben de stenen verplaatst, opgestapeld of zelfs kapotgeslagen. Wat ze niet wisten, is dat ze hiermee een bijzonder stuk geschiedenis hebben vernietigd. Toen een boer op een bijzondere steen stuitte, werd het gebied onderzocht. In eerste instantie ging men ervan uit dat het hier ging om een begraafplaats. Bij moslimbegraafplaatsen mogen geen opgravingen gedaan worden, dus al snel was er geen aandacht meer voor deze vindplaats. Pas in de jaren ‘90 ging de Duitse archeoloog Klaus Schmidt het gebied verder onderzoeken. Hij stuitte hierbij op bijzondere T-vormige pilaren met reliëfs van dieren, pictogrammen en menselijke armen. Men vermoedt dat Göbekli Tepe werd opgericht door jagers en verzamelaars. Er zijn geen sporen gevonden dat mensen hier zouden wonen, maar de tempels werden gebruikt voor religieuze ceremonies of als ontmoetingsplaats. Waarschijnlijk is Göbekli Tepe de eerste door mensen gemaakte monumentale architectuur. Daarom werd deze site op de UNESCO Werelderfgoedlijst geplaatst in 2018. Nog altijd wordt er verder onderzoek gedaan naar Göbekli Tepe. Pas 10% van het terrein is onderzocht, dus grote kans dat er nog veel meer gevonden wordt.

Göbekli Tepe is niet de enige neolitische vindplaats in de regio Zuidoost-Anatolië. In totaal zijn er 11 vindplaatsen gevonden zoals Sefer Tepe, Sanlıurfa-Yenimahalle, Hamzan Tepe en Nevali Cori, waarbij de laatste inmiddels op de bodem van het Atatürkstuwmeer ligt. In 1997 werd Karahan Tepe door onderzoekers ontdekt. Het complex lag begraven onder een laag puin en stenen en was met opzet dichtgegooid. De eerste onderzoeken werden pas in 2000 gedaan. Archeologen hebben 274 architectonische vondsten gedaan, waaronder 266 pilaren die nog in goede staat verkeren. Net als de pilaren bij Göbekli Tepe zijn een aantal pilaren versierd met reliëfs van dieren en menselijke gezichten. Tot op heden is het nog onduidelijk hoe oud Karahan Tepe is. In tegenstelling tot Göbekli Tepe zijn er meer reliëfs van mensen te zien. Dit kan erop wijzen dat mensen zichzelf begonnen te onderscheiden van de dierenwereld. Daarmee zou deze vindplaats een aantal jaar jonger kunnen zijn. Er stenen gereedschappen en pijlpunten gevonden, waardoor men vermoedt dat mensen hier ook hebben geleefd. Er zijn twee ovale kamers te bewonderen. De grote ovale kamer bevat een aantal T-vormige pilaren en wordt omringd door een stenen muur. In een kleinere kamer staan 11 fallische zuilen en valt vooral een menselijk hoofd uit de rotsen op. De kleine kamer met het hoofd is wat mij betreft het hoogtepunt van Karahan Tepe.

Karahan Tepe is gelegen tussen Şanlıurfa en Mardin in het Tek Tek gebergte. Het ligt op ongeveer 35 kilometer afstand van Göbekli Tepe. Je kunt Karahan Tepe het beste bezoeken als je van Şanlıurfa naar Mardin reist, of andersom natuurlijk. De wegen naar Karahan Tepe zijn niet goed. Je rijdt vooral voornamelijk over slechte wegen door kleine dorpjes en verlaten landschappen. Dit kan overigens wel een mooi avontuur zijn waarbij je bijzondere ontmoetingen kunt hebben met schapenherders. Vanuit Şanlıurfa of Göbekli Tepe rijd je via de E90 en neem je de afslag bij Irice. Let op, want Karahan Tepe staat niet aangegeven langs de weg. Al snel ga je offroad door het Tek Tek gebergte richting het tempelcomplex. Kom je vanuit de richting is de weg niet veel beter. Neem afslag op de E90 richting Güvenli. Omdat je bij deze afslag niet kunt keren op de weg, raad ik je aan om van Şanlıurfa naar Mardin te rijden.

Vergeleken met Göbekli Tepe is Karahan Tepe een stuk kleiner en veel minder toeristisch. Sinds Göbekli Tepe op de UNESCO Werelderfgoedlijst staat, is er een bezoekerscentrum en museum gebouwd en worden de stenen beschermd door een gigantisch dak. Bezoekers kunnen via een platform rondom het complex wandelen. Karahan Tepe is nog niet zo lang opengesteld voor toeristen. Tijdens mijn bezoek in 2022 was er een klein bezoekerscentrum gebouwd en was er een houten platform gebouwd rondom de vindplaatsen met de pilaren. Wij waren de enige toeristen op dat moment. Heel groot is het complex nog niet. In 2019 was slechts 1% van het terrein onderzocht. De komende jaren zal er ongetwijfeld nog veel ontdekt gaan worden en zal het complex groter worden.

Is het de moeite waard om Karahan Tepe te bezoeken? Zoals beschreven, heel groot is het complex niet. Heb je weinig tijd, dan zou ik eerder naar Göbekli Tepe gaan. Mocht je wel voldoende tijd hebben is Karahan Tepe een interessant omweg, zeker als je een liefhebber bent van geschiedenis. Grote kans dat deze site over een aantal jaar ook een toeristische trekpleister is. De Turkse regering is momenteel bezig met een project om alle neolithische vindplaatsen in de regio onder de aandacht te trekken met het project ‘Taş Tepeler’, wat Stenen Heuvels betekent. Er zijn plannen om een neolithisch onderzoekscentrum te bouwen.